Sanat dünyasında fıtık

Antik çağlardan beri papirüslerde yer bulan fıtık hastalığı sanat dünyasının da yüzyıllar önce ilgi duymaya başladığı bir konu olmuştur.

Ünlü ressam Leonardo da Vinci’nin günlüklerinin birinde bulunan, aldığı notların yanında çizdiği bir eskiz olan Vitruvius Adamı (Vitruvian Adam) bu örneklerin ilklerinden biridir. Antik Romalı ünlü mimar ve yazar Marcus Vitrivius Pollio’nun (MÖ.80-15) “De Architectura” adlı eserinde açıkladığı oranlardan esinlenerek yapıldığından, “Vitrivius Adamı” olarak anıldığı düşünülen bu çizimin 1492 tarihli olduğu tahmin edilmektedir.

İç içe geçmiş bir daire ve bir karenin ortasına çizilmiş, uzuvları açık ve kapalı pozisyonda üst üste geçen bir çıplak erkeği betimleyen resmin yanındaki notlarda sıkça “oranların Kanunu” ya da daha az sık olarak “insanın oranları” ifadeleri geçmektedir. Leonardo da Vinci’nin Rönesans döneminde yapılmış örnek bir bilim ve sanat eseri olma özelliğini taşıyan Vitruvius Adamı, Venedik’te bulunan Gallerie dell’Accademia‘da sergilenmektedir.

Imperial College of London öğretim üyelerinden cerrah Hutan Ashrafian, Vitruvius Adamı için 2011’de ilginç bir saptamada bulunmuştur. Sol kasığın biraz üzerinde fıtığa benzeyen bir şişlik mevcuttur. Ashrafian, Leonardo’nun modelin olan kişinin ya da kadavranın bir kasık fıtığı olduğunu düşünmüştür. Virgina Üniversitesi Travma Merkezi cerrahlarından Jeffrey Yound ve Comprehensive Hernia Center at University Hospitals Case Medical Center ekibinden Prof. Rosen de bu konuda meslektaşları ile hemfikirdir.

Vitrivius Adamı kasık fıtığından mı mustaripti?

 

Evrim teorisinin savunucuları ve takipçileri kasık fıtıklarının gelişimini daha önce dört ayak üzerinden yürüyen bir canlı olan insanoğlunun iki ayaklı bir canlıya dönüşmesinin yarattığı bir sorun olduğunu düşünürler. Dört ayaklı bir memeli canlı için karın içindeki organların kasık bölgesine baskı oluşturması fazla bir sıkıntı yaratmaz. Karın kasları bunun için yeterli dirence sahiptir. Ancak ayağa kalkan insanoğlu, yani Homo Erectus, için kası artık büyük kuvvetlerin bir kesişme noktası haline gelmiş, büyük baskı altında kalmıştır. Anne karnındaki gelişim sırasında karın ile genital bölgeler arasındaki periton denilen karın zarının açık kalmasının da büyük katkısıyla Homo Sapiens kasık fıtığı riskini yüklenir hale gelmiştir.

Evrim teorisine göre insanın dört ayaklıdan iki ayaklı canlıya dönüşümü kasık fıtıklarına neden olmuştur.

Antik çağlardan beri var olan fıtık için insanoğlunun geliştirdiği bazı çözüm önerileri binlerce yıldır değişmemiştir. Antik çağlarda kullanılan fıtık bağlarının sergilendiği müzeler bu duruma tanıklık eder.

Antik çağlarda çocuklarda kasık fıtığı bağı olarak kullanıldığı düşünülen cisim.

İngiliz yazar Edward Gibbon (1737-1794) aynı zamanda bir tarihçi ve parlamenterdi. Altı ciltlik The History of the Decline and Fall of the Roman Empire eseri ile tanınan Gibbon, büyük bir skrotal kitleden mustaripti. Bazı kaynaklarca hidrosel (torbalar içinde su toplanması) olduğu da söylenen bu durumun bir kasık fıtığı olması da daha muhtemeldir. Zira bu şişlik nedeniyle birçok ameliyat geçiren ama çare bulamayan Gibbon, peş peşe üç ameliyattan oluşan son tedavi döneminde gelişen peritonit komplikasyonu sonucunda 56 yaşında yaşama veda etmiştir. Bugün Gibbon’ın rahatsızlığının kasık fıtığı olup, cerrahi tedavi ve anestezi yöntemlerinin yetersiz kaldığı o dönemde, fıtık içeriği barsakların dışarı çıkmaması için baskı sağlayan basit bir fıtık bağı ile hayata tutunmasının mümkün olabileceğini düşünenler vardır.

İnguinal, femoral ve umblikal herniler için geliştirilmiş tarihi kasık bağı çizimi.

Batıda dünyasında fıtık bağlarının kullanımını ve pazarlanmasını arttırmak için reklam kampanyaları da hazırlanmıştır. Bunların içinde en ilginç olanı elbette Pop-Art akımının öncülerinden ünlü sanatçı Andy Warhol ile yürütülendir. Orijinali Los Angeles County Museum of Art’ta sergilenen 1960 tarihli “Where is Your Rupture(Fıtığınız nerede?)” gazete ilanında kullanılmıştır.

Andy Warhol, Where is Your Rupture?, 1960, water-based paint on canvas. The Broad Art Foundation, Santa Monica, on view at the Los Angeles County Museum of Art.

Andy Warhol’un sanatı ile reklamı yapılan fıtık bağlarının üreten firma ürününe “tedavi etmezse paranızı geri alırsınız” garantisi verecek kadar güveniyordu.

Geri para ödeme garantili fıtık bağı reklamı (1960’lar)

Birçok reklam kampanyasına imza atan ünlü ve aykırı sanatçı Andy Warhol, fıtık nedeniyle değil ama New York Hospital’da geçirdiği bir safra kesesi ameliyatı sonrasında 22 Şubat 1987 günü 59 yaşında yaşama veda etmiştir. Sanatçının acil değil planlı bir ameliyat olan bu cerrahi tedavi sonrası yatağında sabah 6.32’de hayatını kaybeden Warhol’un ölüm sebebi kardiak aritmi (ritm bozukluğu) olarak açıklanmıştır. Hastane ve doktor korkusu nedeniyle ameliyatını sürekli geciktiren sanatçının ailesi ölümünden hastaneyi suçlamış ve aritminin uygun tedavi edilmediğini ve hastalarının su zehirlenmesine sokulduğunu iddia etmişlerdir.

Andy Warhol Self Portrait (Toplam 66 milyon USD satış yapan Andy Warhol’un kendi yaptığı portlerinden biri)

Günümüzde kullanımı hâlâ sürmekte olan fıtık bağları genel sağlık durumu ameliyata uygun olmayan düşkün, yaşlı hastalar için yarar sağlayabilir. Yine de bu hastaların %90’ı lokal anestezi ile ameliyat olabilecek durumdadır. Ayrıca, kasık bağı kullanımı bir süre sonra bölge dokularında bozulmaya, sertleşmeye ve yapışıklığa neden olarak sonradan yapılacak zorunlu bir ameliyat için güçlükler oluşturabilir. Bu nedenle çok kısıtlı bir hasta grubu dışında kullanımı önerilmemektedir.

Sanat tarihinin yakın dönemi de fıtık konulu çalışmalara sahne olmuştur. Çoğu modern sanatçıların eseri olan birçok çalışma Amerika’daki bir güzel sanatlar internet sitesi olan sitesinde fineartamerica.com adresinde satışa sunulmaktadır.

Stan Magnan: Hernia Icon One Stan Magnan: Hernia Icon Two
Stan Magnan: Hernia 6 John Bavosi: Scrotal Hernia

 

 

John Bavosi: Femoral Hernia John Bavosi: Strangulated Hernia

 

 

fineartamerica.com sitesinde yer alan fıtık çalışmalarından biri de, Royal Society of London tarafından yayınlanan “Philosophical Transactions” dergisinin 1766 yılındaki 56. Cildinde yer alan dev skrotal fıtık resmidir. En büyük boyutu 86 santimetre olan bu fıtık hastanın genç yaşlarında ortaya çıkmasına rağmen tedavi edilmemesi nedeniyle çok büyümüş ve ileri idrar yapmasını bile güçleştirir hale gelmiştir. Orijinal eser Middle Temple Library koleksiyonundadır.

Large Hernia, 18.yy.

Özellikle erkeklerde sık görülen neredeyse her dört erkekten birinde yaşamın bir döneminde ortaya çıkan fıtık hastalığı bugün de birçok ünlüyü etkilemektedir. En ilginç hikâye, Boyzone grubu üyesi ve BBC televizyonunun en uzun süreli dizisi Coronation Street oyuncularından Keith Duffy’nin başına gelendir. 2010 yılının temmuz ayında yapılan Londra Maratonu’nu tamamladıktan hemen sonra hissetmeye başladığı şiddetli karın ağrısı nedeniyle hastanelik olan yıldız “boğulmuş fıtık” tanısıyla acil ameliyat alınmış ve grubun turnesi ertelenmek zorunda kalmıştır.

Keith Duffy Londra maratonunda.

Aynı zamanda Amerikan futbolu ve güreş yıldızı da olan aktör Dwayne Johnson da kasık fıtığından ameliyat olmuştur. İki metreye yakın boyu ve 120 kiloluk cüssesiyle Rock yani kaya lakaplı oyuncunun fıtık olması mizahi yorumlara yol açmıştır.

Dwayne Johnson’ın fıtık ameliyatı öncesi mizahi bir resmi.

Hollywood’un unutulmaz macera karakterlerinden Burt Reynolds da bir film çekimindeki zorlu sahneler sonrasında iki taraflı fıtık ameliyatı zorunda kalmıştır. Dublör kullanmayan Reynolds yeri ve adı gizli tutulan bir hastanede 45 yaşında acil ameliyata alındıktan sonra yapılan açıklamada durumun sorumlusu olarak 1973 yılında rol aldığı ve at binip dans ettiği western filmi “The Man Who Loved Cat Dancing” gösterilmiştir. Aktör daha önce de Arizona’da fıtık ameliyatı olmuştu.

Burt Reynolds’ın başrol oynadığı “The Man Who Loved Cat Dancing” filminin afişi.

Efsanevi “The Godfather: Baba” filminde de oynamış olan Hollywood aktörü James Caan ise televizyon dizisi Las Vegas’ın Los Angeles’teki çekimleri sırasında sette fenalaştıktan sonra 63 yaşında acil fıtık ameliyatı olmuştur.

Mr.Bean dizisi ile bilinen ünlü İngiliz tiyatro oyuncusu ve komedyen Rowan Atkinson da kasık fıtığı ameliyatı olan aktörlerden biridir. Atkinson, 2009 yılında geçirdiği fıtık ameliyatı sonrasında Oliver’daki Fagin rolüne bir süre ara vermek zorunda kalmıştır.

Rowan Atkinson, Londra’nın sanat bölgesi West End’deki Oliver prodüksiyonundaki Fagin rolünde.

Weird Al lakaplı Amerikalı şarkıcı, şarkı sözü yazarı, müzik yapımcısı ve aktör Alfred Matthew Yankovic ise fıtıkla ilgili bir şarkı sözü yazmıştır:

All I do is grunt and groan, hurts me to walk anywhere
Went to see my physician, Dr. Jones
He took my trousers off, told me to cough
Doctor says there ain’t nothin’ to discuss
He tells me any day, I might have to wear a truss

Living with a hernia, all the time, such aggravation
Living with a hernia, gonna be my ruination
Living with a hernia, got to have an operation
Feel so old

Too much bad pain, good gawd, drives me insane
Can’t run, barely crawl, got a bulge in my intestinal wall
Walk real funny, bless my soul, can’t play tennis
And it’s hard to bowl
You can’t even do the splits now, say it
Better call it quits now, now I’m sick of all this dancin’ anyhow

Living with a hernia, hurts me bad in a tender location
Living with a hernia, had enough humiliation
Living with a hernia, got to have an operation

I live with a hernia, can’t get up, can’t bend over
Now I live with a hernia, wait a minute

You may not be familiar with the common types
Of hernias that you could get
So just settle down, let me clue you in there’s incomplete
Epigastric, bladder, strangulated, lumbar hernia, richter’s hernia
Obstructed, inguinal and direct

Living with a hernia rupture
I said it’s causin’ me such irritation
Living with a hernia, have to have my medication
Living with a hernia, I feel bad

Ancak müzik dünyasında fıtık deyince ilk akla gelen isim elbette Madonna olsa gerektir. Los Angeles’daki ünlü Staples Center’da yapılan 2006 yılı Grammy ödül töreninden sonra Cedars-Sinai Medical Center’da fıtık ameliyatı olduğunda 47 yaşındaydı.

Madonna, Grammy ödül töreninde.

Komedi oyuncusu Robin Williams’ın fıtık hikâyesi ise kendine değil bir izleyicisine aittir. Williams 1994 yılında katıldığı James Lipton’ın ünlü mülakat programı Inside the Actor’s Studio sırasında esprileri ile aşırı güldürdüğü bir izleyicinin fıtığının boğularak hastanelik olmasına neden olduğu bilinmektedir.

Robin Williams’ın konuk olduğu Inside the Actor’s Studio programının DVD reklamı.

Ünlü komedyen Barry Cryer 1998’de “You Won’t Believe This But…” adıyla basılan anı kitabını 2009 yılında “The Chronicles of Hernia” adıyla yeniden yayınlar. Bir okuyucunun kitap hakkındaki yorumu çok ilginçtir: “Kitabı kendi inguinal herni ameliyatımın öncesinde ve sonrasında okudum. Fıtığın cerrahi tedavi seçenekleri, alternatif tedaviler ve nekahat döneminin evreleri konusunda bir tek kelime bulamayınca nasıl bir hayal kırıklığına uğradığımı tahmin edemezsiniz… Bunları yazmama rağmen şunu ifade edebilirim ki çok komik anektodlar vardı ve karın ameliyatı geçirenler için harika bir rahatlama fırsatıydı.”

Barry Cryer’ın “The Chronicles of Hernia: Fıtık Günlükler” kitabının kapağı.

Karikatüristler de fıtık konusuna ilgisiz kalmamışlardır. Bu ilgi kendini hem gazete ve dergi karikatürlerinde hem de tıp kaynakları için hastalığın araştıran kişi tarafından daha kolay anlaşılabilmesini sağlamak amaçlı olabilmektedir.

– Bana iyi haberler ver.                     

– Sektör G’de karın duvarında bir zayıflık görünüyor efendim.

– O halde dışarı çıkış yolumuzu bulduk demektir.

– Riskli ama en iyi fırsatımız. İyi şanslar efendim.

– Kendi şansımı kendim yaratırım.

– Kaldırmayı düşünmüyorsun değil mi? (Üzerinde fıtık yazan yük karşısında verilen tepki)

Seçimlerde sağlık politikası için verilen sözlerin ekonomiye getireceği yükü “fıtık” ile hicveden bir karikatür.

Fıtık isimli bir nakliye firmasının aracının bir mizah sitesinde yer alması.

Büyük izleyici kitlelerini kendisine bağlayan bazı televizyon dizileri de bazı bölümlerinde fıtık konusuna yer vermişlerdir. Dizinin 6. sezonunda 14 Ekim 1999’da yayınlanan “The One Where Joey Loses His Insurance” adlı 125. bölümünde Joey’de (Matt LeBlanc) ağırlık çalışması sonrasında fıtık ortaya çıkar. Çok şiddetli ağrısı olan Joey hastaneye gitme teklifini reddeder zira sağlık sigortası sonlanmıştır. O sırada bir rolün çekimine gider; ölüm döşeğinde bir hastayı canlandırmaktadır. Fıtığın verdiği ağrı ile kendi rolünü çok gerçekçi oynar fakat karşısında rol yapan çocuk ağlaması gerektiği halde hiç umursamaz. Sonunda Joey ona fıtığını göstermek zorunda kalır ve çocuk ağlamaya başlar.

Joey acı çekerek rolünü oynarken çocuk ağlamamakta ısrarlı.

Dizinin 9. sezonunun 16. bölümünde ise bu kez fıtık kahramanı Chandler (Matthew Perry) olur. Taşımaları gereken kanepe Chandler’a çok ağır gelir ve bunu “Aaaaand…….hernia.” repliğiyle ifade eder.

Dikkatinizi çekmiştir mutlaka, birçok hastalık drama yapımlarda konu olarak kullanılırken fıtık daha ziyade komedi dizilerinde ve bir mizah konusu olarak yer almaktadır. Bu elbette hastalığın iyi huylu doğasıyla ilintilidir. Gerçek hayatta ve cerrahi pratiğimizde de kasık ve karın duvarı fıtıkları ihmal edilmemesi ve uygun zamanda ameliyatla onarılması durumunda hep yüz güldürü sonuçlar alınan bir hastalıktır.